پیش‌دبستانی، مقطعی سرگردان با شهریه‌های میلیونی

گویا سیاست‌گذاران آموزشی ما بر این باورند که مردم باید پول آموزش کودکان خردسال خود را بدهند و کودکان خود را در اختیار آنها بگذارند تا آنها

آن گونه که می‌پسندند بچه‌ها را تربیت کنند. در حالی که باید وارونه باشد.هفته گذشته، برای نام‌نویسی فرزند کوچکم در دوره پیش دبستانی، رفتم به سرای محله نزدیک خانه‌مان. گفتند که هزینه آموزش یک سال این دوره می‌شود سه میلیون تومان که دست کم باید نیمی از آن را نقدی بپردازید و نیم دیگر را طی دو چک ۷۵۰ هزار تومانی که سررسید چک نخست سه ماه و چک دوم شش ماه دیگر باشد. نزدیک به دویست هزار تومان هم، هزینه لباس فرم و نوشت افزار و ابزار مورد نیاز می‌شود که آن را نیز باید در یکی دو هفته آینده بپردازید.

ناگفته نماند که هزینه یک سال دوره پیش دبستانی در مدرسه‌های خصوصی منطقه، دست کم دو برابر این رقم است و به همین خاطر، ظرفیت پیش‌دبستانی سرای محله ما هم تقریبا پر شده بود و دو سه بچه دیگر را نمی‌توانست نام‌نویسی کند. ما هم به ناگزیر و از ترس این که نکند جا گیر بچه‌مان نیاید پول و چک‌ها را دادیم و نام‌نویسی کردیم- البته با یک تخفیف صد هزار تومانی به خاطر فرهنگی بودن‌مان.

 در برنامه درسی ملی درباره دوره پیش دبستانی آمده است: «دوره پیش دبستان، به دوره دو ساله رسمی و غیراجباری اطلاق می‌شود که کودکان ۵ و ۶ ساله را تحت پوشش برنامه‌های آموزشی و تربیتی قرار می‌دهد. برنامه‌های آموزشی و تربیتی این دوره و میزان حضور نوآموزان در مراکز پیش دبستانی، با توجه به ویژگی‌های کودکان، منعطف و سیال است.» پس در آموزش کنونی کشور ما، این دوره غیر اجباری و البته رسمی است- گرچه درباره معنای رسمی و غیر اجباری بودن این دوره، توضیحی داده نشده است.

در جهان به خاطر اهمیت بالای پیش دبستانی، بسیاری از اندیشمندان آموزشی، بر آن تاکید فراوان دارند و در بسیاری از کشورهای پیشرو آموزش، اجباری و به‌ویژه رایگان است. در کشور ما نیز هر از گاهی از زبان فرادستان آموزشی کشور، سخنانی در اهمیت این دوره شنیده می‌شود اما این دوره در عمل اجباری نیست و به ویژه این که رایگان هم نیست. متولی آن هم روشن نیست؛ هم آموزش و پرورش و هم بهزیستی و هم شهرداری آن را برگزار می‌کنند و کیفیت کار هم تا اندازه زیادی بستگی دارد به این که این دوره در کجا و با چه نگاه و نگرشی برگزار شود.

یک نکته مهم دیگر این است که محیط برگزاری این دوره باید فراخور درون مایه آن باشد. یعنی محیطی باشد که بچه‌ها بتوانند در آن بازی کنند و به کار گروهی بپردازند و از نظر فضای سبز و رنگ‌آمیزی در و دیوار هم، مورد پسند آنها باشد. متاسفانه برخی از مکان‌های برگزاری دوره پیش دبستانی، آن محیط باز و بایسته برای بازی کودکان و انجام کار گروهی هدفمند را ندارد و در عمل بیشتر آموزش این دوره را در کلاس‌های درس برگزار می‌کنند؛ کاری که باعث خستگی و زدگی بچه‌ها از آموزش‌های این دوره می‌شود.

چندی پیش متنی می‌خواندم درباره ویژگی‌های یک پیش دبستانی با کیفیت بالا، برای نمونه این که «روابط متقابل تاثیرپذیر، محبت آمیز و آمیخته با احترام در میان بزرگسالان و کودکان برقرار باشد» و «برنامه درسی از پیش طراحی شده اثربخشی داشته باشد که درگیر شدن کنشگرانه کودکان را در بربگیرد» و «بیش از هر چیز، یک پیش دبستانی با کیفیت بالا، جایی است که خانواده‌ها، کودکان و بازدید کنندگان، احساس خوش و ارزشمند بودن در آن می‌کنند»؛ بعید می‌دانم در آموزش پیش دبستانی ما، این ویژگی ها فراگیر و پرنمود باشند.

روی هم رفته می‌توان گفت که دوره پیش دبستانی، دوره مهمی است که اگر به درستی انجام پذیرد می‌تواند تاثیرات مثبتِ ماندگار و ژرفی بر ذهن و روحیه کودکان بگذارد. به ویژه اگر آموزش این دوره، بر محور شادی، بازی، کار هنری و کنش گروهی پیش رود و از سوادآموزی متعارف به دور باشد. در این شرایط هم به تقویت روحیه جمعی بچه‌ها کمک می‌کند و هم لذت یادگیری را به آنها می‌چشاند.

این دوره در منطقه‌های محروم می‌تواند نقش جبران‌کننده برجسته‌ای داشته باشد تا بچه‌هایی که در محیط‌های محروم اقتصادی و فرهنگی به دنیا می‌آیند فرصت جبران برخی کمبودها و آشنایی با برخی بایسته‌های محیط‌های آموزشی آینده را به دست آورند. پس دوره پیش دبستانی، باید کیفی و رایگان باشد و متولی مشخص داشته باشد و در محیط‌هایی فراخور روحیه کودکان و به دور از حساسیت‌های خاص ایدئولوژیک سیاستمداران برگزار شود.

برخی شنیده ها حکایت از این دارند که برخی گروه‌های پرنفوذ، دوره‌های پیش دبستانی خاص خود را برگزار می‌کنند. شوربختانه گویا سیاستگذاران آموزشی ما بر این باورند که مردم باید پول آموزش کودکان خردسال خود را بدهند و کودکان خود را در اختیار آنها بگذارند تا آنها آنگونه که می‌پسندند بچه‌ها را تربیت کنند. در حالی که باید وارونه باشد، یعنی دولت، باید فضای بایسته و فراخور آموزش کودکان را فراهم سازد و کار آموزش کودکان را به آموزش شناسان و آموزشگران و روانشناسان کودک و فرهنگ‌شناسان و همچنین خانواده‌ها واگذار کند.